Wat is een monddoodclausule en wanneer is het geldig?

In koop- en vaststellingsovereenkomsten treffen we wel vaker eens een monddoodclausule aan, vooral in het kader van gebiedsontwikkeling. Het gaat om een bijzondere en verregaande clausule waar de rechtspraak het niet altijd mee eens is. Wel vaker wordt zo’n monddoodclausule dan ook nietig geacht. Maar wat is een monddoodclausule eigenlijk en wanneer is zo’n monddoodclausule geldig? Wij van MKBrecht.nl leggen het voor jou uit.

Wat is een monddoodclausule?

Een monddoodclausule is een clausule waarbij de ene partij afstand doet van zijn recht om tegen een bepaald onderwerp in actie te komen. Het tast met andere woorden de rechtspositie van de contractspartij aan. En net daarom is het zo’n gevoelig onderwerp.

Bovendien gaat de monddoodclausule soms nog een stap verder door de partij te verplichten dit ook ten aanzien van andere betrokkenen, denk bijvoorbeeld aan de rechtsopvolgers, afdwingbaar te maken. Dit doet men aan de hand van een zogenoemd kettingbeding, waaraan vaker wel dan niet een boetebeding wordt gekoppeld.

Ingewikkelde terminologie maar laten we het er vooral op houden dat ook de rechtspositie van derden, die dus niet bij de overeenkomst betrokken zijn, in het gedrang komt. En hierdoor stelt men zich wel vaker de vraag of een monddoodclausule wel rechtsgeldig is. Dat is het wel degelijk, maar dan moet het wel aan een aantal voorwaarden voldoen. Het mag onze grondrechten immers niet al te zwaar aantasten.

Contractsvrijheid versus grondrechten: een moeilijke afweging

Deze afweging blijkt in de praktijk cruciaal te zijn om de geldigheid van een monddoodclausule na te gaan. Het klopt inderdaad dat we allen vrij zijn om afspraken te maken en dergelijke afspraken in contracten te gieten. Anderzijds is het niet onlogisch dat de contractsvrijheid soms wordt beperkt. Zo is een contract met betrekking tot een huurmoord niet geldig. En maar goed ook, want zo kan niemand contractueel worden gedwongen om iemand letterlijk monddood te maken.

Maar ook wat de figuurlijke monddoodclausule betreft, lijkt de contractsvrijheid in het gedrang te komen. Hiervoor baseert men zich onder andere op artikel 17 Grondwet, artikel 6 EVRM en artikel 14 IBPR. Artikel 17 Grondwet bepaalt immers dat niemand tegen zijn wil van de door de wet toegekende rechter kan worden afgehouden. En ook artikel 6 EVRM en artikel 14 IBPR waarborgen het recht op een eerlijk proces. En vaker wel dan niet zijn dergelijke rechten nog steeds belangrijker dan de contractsvrijheid. Dat benadrukken rechters maar al te graag.

Kortom: wil de monddoodclausule enige slaagkans hebben, dan zal het dergelijke grondrechten niet al te zwaar aan mogen tasten. Hoewel het nog steeds aftasten is wat de grenzen van het toelaatbare zijn… De krijtlijnen zijn hieronder weergegeven.

Een concrete omschrijving is noodzakelijk

In de eerste plaats is het belangrijk dat in de overeenkomst concreet wordt omschreven met betrekking tot welke aangelegenheden men van zijn rechtsbeschermingsmogelijkheden afstand doet. Hierbij haalde de Rechtbank Limburg op 28 februari 2018 aan dat dit bijvoorbeeld een bepaald uitbreidingsplan kan betreffen.

Rechtbank Zeeland-West-Brabant bevestigde op 18 april 2018 dat een monddoodclausule voldoende concreet moet aangeven “tegen welke plannen van eisers gedaagde en zijn rechtsopvolgers geen bestuursrechtelijke maatregelen mochten ondernemen”. Het onderstreepte echter meteen ook dat de clausule geen ongelimiteerde rechtsbescherming dient in te houden. Kortom: de monddoodclausule moet voldoende concreet zijn en mag niet te ver gaan. Anders worden de grondrechten aangetast.

Om aan de concreetheidsvereiste te voldoen, lijkt het toevoegen van het specifieke bouwplan in bijlage de voorkeur te genieten. Zo is het meteen duidelijk welke rechtsvorderingen monddood worden gemaakt, mits een concrete omschrijving in de overeenkomst is opgenomen.

Monddoodclausule beperken in de tijd

Eerder haalden we al aan dat een monddoodclausule niet te ver mag gaan. Het mag immers geen ongelimiteerde rechtsbescherming inhouden. Een beperking in de tijd dringt zich met andere woorden op. Toch mag deze termijn niet al te lang zijn. Het Hof ’s-Hertogenbosch gaf eerder bijvoorbeeld al aan dat een termijn van 25 jaar onredelijk lang is. Aansluiten bij de in het ruimtelijk bestuursrecht gehanteerde planperiode van 10 jaar, lijkt dan ook een logischere keuze te zijn.

Een monddoodclausule met of zonder kettingbeding?

Ook dat is een afweging die moet worden gemaakt. In de literatuur haalt men bijvoorbeeld veelvuldig aan dat het toevoegen van een kettingbeding het risico op een nietigverklaring te groot zou maken. Toch verkondigt Mr. Drs. Nicole Soliana in het Tijdschrift Overeenkomst in de Rechtspraktijk (2018, nr. 6) nu een andere mening, althans onder de duidelijke voorwaarde dat de monddoodclausule voldoende concreet is en eveneens in de tijd werd beperkt. Samengevat: de jurisprudentie leeft in onenigheid en uiteindelijk zal de rechtspraak duidelijkheid moeten brengen. De nodige terughoudendheid aan de dag leggen, luidt dan ook de boodschap.

Meer weten over de monddoodclausule?

Bij het opstellen van een koop- of vaststellingsovereenkomst gaan wij steeds na of een monddoodclausule al dan niet favorabel is. Hierbij zetten we in op een concrete notering, al dan niet in combinatie met een kettingbeding, dat de strikte beoordeling weet te doorstaan.

Denk je dat een monddoodclausule ook voor jouw overeenkomst een goed idee is of twijfel je aan de geldigheid van een zelf opgestelde monddoodclausule? Dan helpen we jou graag verder. Plan nu jouw belafspraak in en wij nemen contact met je op. Want enkel met rechtsgeldige clausules kan je de tegenpartij ook echt monddood maken.